Sự Phát Triển Trẻ 3 Tuổi: Khi Nào Là Bình Thường, Khi Nào Cần Lo Lắng?

Bài viết được cố vấn chuyên môn bởi BS.CKI. Trương Hoàng Phúc - Phó Trưởng Khoa Nhi Sơ Sinh, BVQT Phương Châu

1.Trẻ 3 tuổi phát triển như thế nào?

Sang tuổi lên 3, giai đoạn "khủng hoảng tuổi lên 2" có thể chính thức kết thúc, và những "năm tháng kỳ diệu" của trẻ bắt đầu. Trong giai đoạn này (khoảng 3-4 tuổi), trẻ sẽ bắt đầu có trí tưởng tượng phong phú hơn, yêu thích những thế giới giả tưởng và các trò chơi sáng tạo. Trẻ không còn là em bé phụ thuộc vào cha mẹ như trước, mà trở nên độc lập hơn và tương tác tốt hơn với những trẻ khác.

Trong giai đoạn này, mối quan hệ giữa cha mẹ và con sẽ thay đổi rõ rệt. Trẻ đã bắt đầu nhận thức rằng bạn là một cá nhân riêng biệt, có tâm trạng và nhu cầu riêng. Khi bạn buồn, trẻ có thể tỏ ra đồng cảm hoặc muốn giúp đỡ bạn. Khi bạn tức giận ai đó, trẻ có thể nói rằng mình cũng "ghét" người đó.

Bên cạnh đó, trẻ bắt đầu có nhu cầu được đánh giá tích cực. Trẻ sẽ học được rằng mình phải làm gì để được khen ngợi, nhưng cũng muốn tìm kiếm cách đáp ứng nhu cầu cá nhân. Điều này dẫn đến những tình huống "mặc cả" hoặc thương lượng, ví dụ: "Nếu con làm việc này, bố/mẹ có thể làm việc kia cho con không?". Đây là dấu hiệu tích cực của sự phát triển tư duy độc lập.

2. Sự thay đổi về ngoại hình và tăng trưởng của trẻ 3 tuổi sẽ diễn ra như thế nào?

Cơ thể trẻ sẽ bớt bầu bĩnh hơn trước, lớp mỡ dưới da ít đi thay thế cho sự trăng trưởng của khối cơ. Trong giai đoạn này, tốc độ tăng trưởng sẽ chậm hơn so với trước đó:

Trẻ tăng trung bình khoảng 2,3 kg và 8,9 cm trong năm thứ ba.
Tốc độ tăng trưởng chậm dần trong những năm tiếp theo.
Hình dáng khuôn mặt trẻ trở nên rõ nét hơn do xương hàm trên dãn rộng để chuẩn bị cho răng vĩnh viễn.

3. Sự thay đổi về vận động thô của trẻ 3 tuổi sẽ diễn ra như thế nào?

Trẻ 3 tuổi đã có thể di chuyển linh hoạt mà không cần tập trung quá nhiều vào việc di chuyển:

Đi, chạy, nhảy một cách nhịp nhàng.
Chân tay phối hợp tốt khi chơi trò đuổi bắt hoặc đá bóng.
Nhảy lò cò và đứng bằng một chân trong vòng 5 giây.
Lên xuống cầu thang mà không cần hỗ trợ.
Đá bóng về phía trước.
Cầm bóng đưa ra sau đầu rồi ném (Throws ball overhand).
Có thẻ bắt bóng nảy lên sau khi thả xuống.
Di chuyển về phía trước và phía sau một cách nhanh nhẹn.
Có thể đạp xe ba bánh.
Trèo lên và xuống ghế

Tuy nhiên, trẻ vẫn cần được giám sát khi chơi những trò đòi hỏi sự tập trung và khả năng phản xạ nhanh. Ngoài ra, bố mẹ nên khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động vận động để phát triển thể chất toàn diện.

4. Sự thay đổi về vận động tinh của trẻ 3 tuổi sẽ diễn ra như thế nào?

Trẻ 3 tuổi đang phát triển sự khéo léo và kiểm soát tốt hơn các cử động tay và ngón tay. Trẻ có thể:

Học cách cầm bút như người lớn thay vì nắm cả bàn tay.
Vẽ hình tròn, hình vuông đơn giản.
Vẽ một người đơn giản, có đầu và một số bộ phận cơ thể khác.
Xếp chồng các khối gỗ.
Dùng kéo an toàn để cắt giấy.
Học mặc và cởi quần áo đơn giản.
Đổ nước bằng hai tay vào cốc mà không bị đổ nhiều.

Việc khuyến khích trẻ chơi với đồ chơi lắp ráp, đất nặn hoặc các hoạt động thủ công sẽ giúp phát triển kỹ năng vận động tinh của trẻ.

5. Sự thay đổi về phát triển ngôn ngữ của trẻ 3 tuổi sẽ diễn ra như thế nào?

Trẻ 3 tuổi có vốn từ vựng phong phú hơn và có thể sử dụng câu dài hơn.

Nói được câu 3-4 từ rõ ràng.
Hiểu được khái niệm “giống nhau” và “khác nhau”.
Đặt các câu hỏi “Ai?”, “Tại sao”, “Cái gì?”
Hiểu các giới từ đơn giản như “trên” và “dưới”.
Kể chuyện đơn giản hoặc mô tả hình ảnh.
Sử dụng những từ mà người lạ có thể hiểu được 75%

Nếu trẻ gặp khó khăn trong việc nói hoặc không sử dụng nhiều từ vựng, bố mẹ nên khuyến khích trẻ giao tiếp nhiều hơn thông qua đọc sách, trò chuyện và hát các bài hát thiếu nhi.

6. Sự thay đổi về phát triển nhận thức của trẻ 3 tuổi sẽ diễn ra như thế nào?

Trẻ bắt đầu hiểu các khái niệm đơn giản về số đếm, màu sắc và thời gian:
- Nhận biết một số màu sắc cơ bản.
- Hiểu được khái niệm đếm và có thể biết một vài con số.
- Tiếp cận vấn đề từ một góc nhìn duy nhất.
- Bắt đầu có cảm nhận rõ ràng hơn về thời gian
- Thực hiện theo lệnh gồm ba bước.
- Nhớ lại một phần của câu chuyện.
- Tham gia vào trò chơi tưởng tượng
Tuy nhiên, trẻ vẫn suy nghĩ một chiều và chưa thể hiểu được những khái niệm trừu tượng hay logic phức tạp.

7. Sự thay đổi về phát triển xã hội và cảm xúc của trẻ 3 tuổi sẽ diễn ra như thế nào?

Biết hợp tác, chia sẻ đồ chơi với bạn bè nhưng đôi khi vẫn tranh giành.
Bắt đầu hiểu cảm xúc của người khác và thể hiện sự đồng cảm.
Thích chơi đóng vai, ngày càng sáng tạo hơn trong trò chơi tưởng tượng.
Quan tâm đến những trải nghiệm mới.
Tự mặc và cởi đồ đơn giản (áo khoác).
Có thể biết biết thương lượng để tìm giải pháp cho xung đột.
Ăn một cách độc lập.
Vào nhà vệ sinh và tự đi tiểu.
Tưởng tượng rằng nhiều hình ảnh lạ có thể là “quái vật”.
Xem bản thân như một con người toàn diện bao gồm cơ thể, tâm trí và cảm xúc.
Thường không thể phân biệt giữa tưởng tượng và thực tế

Nhìn chung, trẻ 3 tuổi phát triển nhanh chóng về mọi mặt, từ thể chất, trí tuệ đến cảm xúc. Việc cha mẹ đồng hành, khuyến khích và hướng dẫn trẻ đúng cách sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện và tự tin hơn.

8. Biểu hiện nào của trẻ 3 tuổi khiến ba mẹ nên lo lắng?

Vì mỗi trẻ phát triển theo cách riêng nên không thể biết chính xác khi nào hoặc bằng cách nào sẽ hoàn thiện một kỹ năng nhất định.

Các mốc phát triển đã được liệt kê ở trên sẽ cung cấp cho cha mẹ khái niệm chung về những thay đổi có thể mong đợi khi trẻ lớn lên. Tuy nhiên, đừng lo lắng nếu sự phát triển của trẻ diễn ra theo một hướng hơi chậm hơn.

Tuy nhiên, hãy trao đổi với bác sĩ nhi khoa nếu con bạn có bất kỳ dấu hiệu nào sau đây cho thấy có thể con bạn bị chậm phát triển ở độ tuổi này.

Không thể cầm bóng đưa ra sau đầu rồi ném (Throws ball overhand).
Không thể nhảy tại chỗ.
Không thể đi xe ba bánh.
Không thể cầm bút chì màu giữa ngón cái và các ngón tay.
Có khó khăn khi vẽ nguệch ngoạc trên giấy.
Không thể xếp chồng bốn khối gỗ.
Vẫn bám víu hoặc khóc bất kể khi nào cha mẹ rời xa.
Không có hứng thú với các trò chơi tương tác.
Bỏ qua những đứa trẻ khác.
Không tương tác với những thành viên bên ngoài gia đình.
Không tham gia vào trò chơi tưởng tượng.
Từ chối việc mặc quần áo, ngủ, sử dụng nhà vệ sinh.
Nổi cơn thịnh nộ mà không có khả năng tự kiểm soát khi tức giận hoặc khó chịu.
Không thể vẽ lại một vòng tròn.
Không sử dụng câu có nhiều hơn ba từ.
Không sử dụng từ danh xưng như: "con", “cha”, “mẹ” một cách phù hợp.
Mất đi những kỹ năng đã đạt được ở độ tuổi trước đó

Theo số liệu thống kê, cứ 6 trẻ em từ 3 – 17 tuổi thì có 1 trẻ bị khiếm khuyết phát triển, tình trạng ảnh hưởng đến cách trẻ chơi, học tập, ngôn ngữ, hành vi, tương tác hoặc vận động. Ba mẹ hãy thường xuyên chú ý đến sức khỏe của con mình để được các bác sĩ tư vấn và hỗ trợ kịp thời nhé.

Gói khám Nhi khoa phát triển tại Phương Châu – gói khám sàng lọc sự phát triển của trẻ bằng công cụ ASQ3 theo tiêu chuẩn Hoa Kỳ, giúp bé nhà bạn được các bác sĩ nhi khoa giàu kinh nghiệm đánh giá và theo dõi sát sao tình trạng phát triển của con, giúp ba mẹ an tâm hơn trên hành trình nuôi dạy con.

Xem thêm chi tiết Gói khám Nhi khoa phát triển qua link sau: https://phuongchau.com/phuongchaucantho/goi-kham-nhi-khoa-phat-trien-cho-tre-em

Liên hệ 1900 5454 66 để được tư vấn thông tin chi tiết.

Tài liệu tham khảo:
1. AAP Policies and Clinical Reports (2022). Developmental Surveillance & Screening Patient Care Overview
2. AAP, Caring for Your Baby and Young Child: Birth to Age 5, 7th Edition
3. CDC, Important Milestones: Your Child By Three Years, link: https://www.cdc.gov/ncbddd/actearly/milestones/milestones-3yr.html