Đái tháo đường thai kỳ là gì?
Theo Tổ chức Y tế thế giới (2013), tăng glucose huyết tương được phát hiện lần đầu trong khi có thai được phân loại thành 2 nhóm là đái tháo đường mang thai (Diabetes in pregnancy) và đái tháo đường thai kỳ (Gestational Diabetes Mellitus). Đái tháo đường mang thai, hay còn gọi là đái tháo đường rõ (overt diabetes) có mức glucose huyết tương đạt mức chẩn đoán đái tháo đường tiêu chuẩn (WHO, 2006), trong khi đái tháo đường thai kỳ có mức glucose huyết tương thấp hơn.
Hội Nội tiết Hoa kỳ định nghĩa ĐTĐTK là tình trạng liên quan đến tăng glucose huyết tương của mẹ với mức độ thấp hơn ĐTĐ mang thai (đái tháo đường rõ) và làm tăng nguy cơ các kết cục sản khoa bất lợi cho cả thai phụ và thai nhi.
Ai có nguy cơ cao mắc đái tháo đường thai kỳ?
Những phụ nữ có các yếu tố nguy cơ sau đây dễ mắc đái tháo đường thai kỳ:
- Thừa cân hay béo phì
- Tiền sử gia đình có người thế hệ thứ nhất mắc đái tháo đường
- Tiền căn sinh con to
- Tiền sử bất thường về dung nạp glucose
- Hội chứng buồng trứng đa nang
- Tăng huyết áp, rối loạn lipid máu
- Phụ nữ lớn tuổi khi mang thai (> 35 tuổi)
Đái tháo đường thai kỳ gây nên những hậu quả gì?
Thai phụ mắc ĐTĐTK có thể làm gia tăng tỷ lệ sẩy thai, thai lưu, sinh non, tăng huyết áp trong thai kỳ, đa ối, nhiễm trùng tiết niệu, viêm đài bể thận, mổ lấy thai. Về lâu dài, các thai phụ mắc ĐTĐTK tăng nguy cơ tiến triển thành ĐTĐ tuýp 2 và các biến chứng liên quan đặc biệt là biến chứng trên các mạch máu nhỏ ảnh hưởng đến tim, thận, mắt.
ĐTĐ ảnh hưởng lên sự phát triển của thai nhi chủ yếu vào giai đoạn ba tháng đầu và ba tháng cuối thai kỳ. Giai đoạn 3 tháng đầu, thai có thể không phát triển, sảy thai tự nhiên, dị tật bẩm sinh, những thay đổi này thường xảy ra vào tuần thứ 6, thứ 7 của thai kỳ. Chung cho ĐTĐ và ĐTĐTK giai đoạn 3 tháng giữa, đặc biệt 3 tháng cuối thai kỳ có hiện tượng tăng tiết insulin của thai nhi, làm thai nhi tăng trưởng quá mức.
- Tăng trưởng quá mức và thai to: Các nghiên cứu về thai to cho thấy tỷ lệ này khác nhau theo chủng tộc. Tỷ lệ sinh con to của những người mẹ bị mắc bệnh ĐTĐTK có nguồn gốc da trắng, nguồn gốc da đen hoặc nguồn gốc Tây Ban Nha cũng khác nhau.
- Hạ glucose huyết tương và các bệnh lý chuyển hóa ở trẻ sơ sinh: Chiếm tỷ lệ khoảng từ 15% - 25% ở trẻ sơ sinh của các thai kỳ có đái tháo đường.
- Bệnh lý đường hô hấp: Hội chứng nguy kịch hô hấp.
- Dị tật bẩm sinh: ở thời điểm thụ thai của người mẹ bị mắc bệnh ĐTĐ, nếu lượng glucose huyết tương không được kiểm soát tốt thì tỷ lệ dị tật bẩm sinh của trẻ sơ sinh sẽ rất cao từ 8 - 13%, gấp 2 - 4 lần nhóm không bị ĐTĐ. Tương quan thuận giữa mức HbA1C và tỷ lệ dị tật thai. Trong 3 tháng đầu thai kỳ, khi HbA1C > 6,5% nguy cơ dị tật thai tăng.
- Tử vong ngay sau sinh: Có bằng chứng cho thấy tăng glucose huyết tương mạn tính ở cơ thể mẹ giai đoạn từ 3 - 6 tuần cuối của thai kỳ dẫn đến tăng sử dụng glucose ở thai nhi, xuất hiện tình trạng thiếu oxy ở thai nhi, tăng tình trạng toan máu của thai là những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp gây chết thai.
- Tăng hồng cầu: Là một tình trạng thường gặp ở trẻ sơ sinh của các thai phụ có ĐTĐTK, nồng độ hemoglobin trong máu tĩnh mạch trung tâm > 20g/dl hay dung tích hồng cầu > 65%.
- Vàng da sơ sinh: Tăng hủy hemoglobin dẫn đến tăng bilirubin huyết tương gây vàng da sơ sinh, xảy ra khoảng 25% ở các thai phụ có ĐTĐTK.
- Các ảnh hưởng lâu dài: Gia tăng tần suất trẻ béo phì, khi lớn trẻ sớm bị mắc bệnh ĐTĐ tuýp 2, rối loạn tâm thần - vận động. Trẻ sinh ra từ các bà mẹ bị ĐTĐTK có nguy cơ ĐTĐ và tiền ĐTĐ tăng gấp 8 lần khi đến 19 đến 27 tuổi.
Làm sao để biết tôi có mắc đái tháo đường hay không?
Để biết có mắc đái tháo đường thai kỳ hay không, mẹ bầu sẽ được thực hiện nghiệm pháp dung nạp đường (tuần thứ 24 – 28 của thai kỳ). Đối với những mẹ bầu có nguy cơ cao mắc đái tháo đường thai kỳ, có thể được thực hiện nghiệm pháp dung nạp đường sớm hơn.
Nghiệm pháp dung nạp glucose sẽ được tiến hành vào buổi sáng sau khi nhịn đói từ 10 - 14 giờ. Lấy máu xét nghiệm đường huyết lúc đói, sau đó cho bệnh nhân uống 75g glucose trong 5 phút. Định lượng glucose huyết tại thời điểm 1 và 2 giờ sau khi uống nước đường.
Chỉ cần bất kì chỉ số nào tăng hơn so với ngưỡng sẽ được chẩn đoán đái tháo đường thai kỳ, tùy vào mức tăng đường huyết mà mẹ bầu sẽ được tư vấn tiết chế chế độ ăn để kiểm soát đường huyết hay cần thiết phải sử dụng Insulin
Các hiểu lầm mẹ bầu thường gặp phải
Không bị đái tháo đường thai kỳ thì sẽ được ăn uống thoải mái?
Đây là một hiểu lầm thường gặp đối với các mẹ bầu sau khi thực hiện nghiệm pháp dung nạp đường. Cho dù kết quả xét nghiệm mẹ bầu không bị đái tháo đường thai kỳ, mẹ bầu cũng cần phải điều chỉnh chế độ ăn, hạn chế ăn quá nhiều tinh bột hay các loại thực phẩm chứa hàm lượng đường cao. Mẹ bầu vẫn có nguy cơ tăng đường huyết ở cuối thai kỳ dù trước đó đã thực hiện nghiệm pháp dung nạp đường âm tính.
Uống nước đường ngọt quá làm tôi mắc đái tháo đường?
Nghiệm pháp dung nạp đường để đánh giá mức độ chuyển hóa của cơ thể đối với lượng đường đưa vào, nghiệm pháp dung nạp đường dương tính chứng tỏ mẹ bầu mắc đái tháo đường thai kỳ, chứ không phải uống nước đường quá ngọt gây ra đái tháo đường thai kỳ.